GGNet JONG

Juliëtte en Nicky werken bij GGNet JONG in Doetinchem. GGNet JONG bestaat uit vijf locaties, te weten Apeldoorn en Zutphen (Midden IJssel/Oost-Veluwe) en Doetinchem, Winterswijk en Zevenaar (Achterhoek). Apeldoorn, Zutphen en Doetinchem zijn de locaties waar alle psychodiagnostische onderzoeken plaatsvinden. De cliënten in Doetinchem en Apeldoorn zijn tussen de 5 en 25 jaar; in Zutphen is de doelgroep 15 tot 25 jaar. Juliëtte en Nicky werken beiden in Doetinchem, waarbij Juliëtte de kinderen ziet en Nicky de 18-plus cliënten.

Nieuw testmateriaal

In 2023 kregen wij (GGNet JONG) de kans om onze test-o-theek flink uit te breiden. Hierdoor hebben we kunnen zorgen dat op alle test-locaties van de divisie JONG hetzelfde testmateriaal ligt, maar we hebben ook nieuw testmateriaal mogen aanschaffen. Eén van de tests, waar we al enkele jaren op hoopten, is de Amsterdamse Neuropsychologische Taken (ANT). Een computerprogramma bestaande uit 38 taken te gebruiken voor de leeftijdscategorie 3 tot 70 jaar, zie tabel 1. De ANT is ontwikkeld door Leo de Sonneville en wordt uitgegeven bij Boom. Ondanks dat Leo inmiddels ruimschoots met pensioen is, geeft hij op aanvraag trainingen over de ANT. Ook wij hebben deze training van hem mogen ontvangen, bij ons op locatie.

Gebruik van de ANT

Op de testlocatie JONG Doetinchem werd in het afgelopen jaar veelvuldig gebruik gemaakt van de ANT en wij hebben inmiddels een paar ‘protocollen’ opgesteld. Hierbij hebben we gekeken naar de leeftijd en naar de testpretentie van de taken. Onderstaande tabel is samengesteld in afstemming met Leo de Sonneville en geeft weer welke taken afgenomen kunnen worden bij de hypothese AD(H)D/OCD/ODD en welke taken bij de hypothese ASS/NLD/XXY. Wanneer er gevraagd wordt of er sprake kan zijn van ADHD en/of ASS, worden de twee protocollen samengevoegd tot één geheel. Er wordt altijd gekeken naar de leeftijd, maar soms wordt een taak afgenomen voor observatiedoeleinden, wanneer deze niet of onvoldoende genormeerd is voor de leeftijd.

Afname en scoring

De ANT wordt op de computer afgenomen met gebruik van de bijbehorende USB-stick, waarbij cliënt alleen gebruik maakt van een muis. Het is mogelijk om een tweede (draadloze) muis aan de computer te koppelen en zo allebei het programma te kunnen bedienen. Of je daarbij het scherm van de laptop of een groter gekoppeld scherm gebruikt, is per testleider verschillend en afhankelijk van de afstand tussen cliënt en beeldscherm. Het is van belang bij de afname dat de cliënt geen last heeft van weerkaatsing van lamp- of zonlicht in het beeldscherm. Uit ervaring blijkt dat het recht zetten van het scherm dit al voldoende tegengaat.

Voor je kunt starten met een afname moet je een database aanmaken (een project definiëren), waarna je moet inloggen. Binnen een project (bijvoorbeeld ADHD-ASS) kun je modellen aanmaken. Denk hierbij aan het model ADHD, het model ASS, of het model ADHD-ASS. Vervolgens voeg je de taken toe aan het model. Tot slot voeg je een ‘testee’ (cliënt) toe aan de database, door cliëntnummer en initialen, geboortedatum, geslacht en voorkeurshand in te vullen. De voorkeurshand is van belang, omdat dit de volgorde en uitvoering van de taken bepaald. Ondanks dat de protocollen kunnen verschillen en je er ook voor kunt kiezen om een aantal individuele taken af te nemen, is het verstandig om eerst Baseline Speed af te nemen. Hier kun je de taken goed mee starten.

Bij de eerste taak, Baseline Speed, gebruikt de cliënt slechts één muisknop; bij de andere taken worden beide muisknoppen gebruikt. Cliënt legt hiervoor de linkerwijsvinger op de linkermuisknop en de rechterwijsvinger op de rechtermuisknop. De muisknop van de voorkeurshand staat voor het antwoord ‘ja’ en de muisknop van de niet-voorkeurshand staat voor het antwoord ‘nee’. Bij enkele taken hebben de knoppen een andere functie of moet alleen ‘ja’ als antwoord worden gegeven.

Wanneer alle taken zijn afgerond kun je de resultaten op meerdere manieren uitdraaien, waarbij wij kiezen voor een tabel, een grafiek en een staafdiagram. De ANT werkt met Z-scores, waarmee het verschil van de prestatie met de norm in standaarddeviaties (SD’s) worden weergegeven. Z-score 0 is gemiddeld, Z-score -1 is 1SD positief afwijkend (beter dan de norm), Z-score +1 is 1SD negatief afwijkend (minder goed dan de norm), Z-score -2/+2 is 2SD positief/negatief afwijkend, et cetera.

Taken uitgelicht

Baseline Speed (BS)
In deze taak worden de ‘simpele’ reactietijd (reactiesnelheid als maat voor alertheid) en de standaarddeviatie daarvan (fluctuatie als maat voor de kwaliteit) gegeven. Deze taak wordt in principe twee keer afgenomen. Eerst met de niet-voorkeurshand, daarna met de voorkeurshand. De (rechtshandige) cliënt legt de linkerwijsvinger op de linkermuisknop. In het volgende deel is dan de rechterwijsvinger aan de beurt. Cliënt krijgt op het scherm een zwart beeld te zien met een wit kruisje daarin. Telkens wanneer het kruisje verandert in een vierkant moet zo snel mogelijk gereageerd worden door op de muisknop te drukken.

Focused Attention 2 Letters (FA2L)
In deze taak wordt de gerichte- of selectieve aandacht gemeten waarbij op verschillende manieren afleiders worden aangeboden; in deel 1 moet de cliënt één gegeven (target) letter (= l) zoeken uit twee letters die diagonaal geplaatst zijn, maar alleen wanneer die op de diagonaal linksboven-rechtsonder staat moet op ‘ja’ gedrukt worden, anders is het altijd ‘nee’. In het tweede deel moeten drie letters worden onthouden en moet cliënt ‘ja’ antwoorden wanneer één van die letters op de juiste diagonaal voorkomt. In alle andere gevallen moet cliënt ‘nee’ antwoorden.

Feature Integration (FI)
In deze taak worden de snelheid en nauwkeurigheid gemeten bij de herkenning van een specifiek patroon; met andere woorden van het visuele zoekproces. Dit doet, behalve op de reactiesnelheid, ook een beroep op het werkgeheugen, omdat het doelpatroontje onthouden moet worden. Een doelpatroon van drie rode vlakken in een veld van drie bij drie, overigens witte, vlakken wordt getoond en moet worden onthouden (zie rechterplaatje). Vervolgens worden vier van dergelijke patronen getoond (linkerplaatje) en moet geantwoord worden of het gegeven patroon daar bij was. Afleiders bestaan soms uit het gegeven patroon geroteerd, soms uit een ander patroon van één, twee, drie of vier rode vlakken. Cliënt gebruikt beide muisknoppen op basis van de voorkeurshand (ja/nee).

Flanker (FL)
Deze test meet de gerichte aandacht (focus). Hierbij krijgt de cliënt een stimulus te zien die bestaat uit een middelste vlakje omringd door acht andere vlakjes; de ‘flankers’. De kleur van het middelste vlakje is gekoppeld aan de linker- of de rechtermuisknop (bijvoorbeeld blauw is links klikken en geel is rechts klikken). In deel 1 wordt het middelste vlakje omgeven door compatibele flankers (zie linkerplaatje, bovenste twee figuren), of door neutrale flankers (zie onderste twee figuren). Bij deel 2 wordt het middelste vlakje omgeven door compatibele flankers (zie rechterplaatje, bovenste twee figuren), of door incompatibele flankers (zie rechterplaatje, onderste twee figuren).

Face Recognition (FR)
Bij Face Recognition wordt de snelheid en nauwkeurigheid van de verwerking van sociale informatie gemeten. In deze test wordt telkens een gezicht getoond waarvan bepaald moet worden of dat in het daaropvolgende plaatje met vier gezichten aanwezig is. Er zijn drie onderdelen waarin de gezichten met een neutrale uitdrukking frontaal, en profiel of ondersteboven worden aangeboden. De eerste variant wordt het vaakst gebruikt. Beide muisknoppen (ja/nee) worden gebruikt op basis van de voorkeurshand. Ondanks dat het tweede en derde deel beperkt genormeerd is, werd deze bij ons vaak wel afgenomen voor observatiedoeleinden.

Go-NoGo (GNG)
Deze test meet de inhibitie. De stimulus is een plaatje dat centraal op het scherm wordt getoond. Er zijn twee soorten stimuli: de ‘Go’ (bijvoorbeeld een hokje met een opening) en de ‘NoGo’ (bijvoorbeeld een hokje zonder opening). Als het een Go-stimulus is, moet er wel geklikt worden en bij de NoGo moet er niet geklikt worden. Er zijn twee onderdelen: in principe wordt óf deel 1 (50%-50%) afgenomen óf deel 2 (75% NoGo stimuli-25% Go stimuli). Alleen de voorkeurshand wordt gebruikt om de muis te bedienen.

Identification of direct/Averted facial Emotions (IAE)
Deze test meet de sociale informatieverwerking. De stimulus is een plaatje van een gezicht dat neutraal kijkt of een emotie vertoont. De gezichten kijken recht naar voren, of naar links of rechts. De taak heeft vier onderdelen: herkenning van blij, verdriet, boos en angstig. Beide muisknoppen (ja/nee) worden gebruikt op basis van de voorkeurshand. De vraag is of de kijkrichting van invloed is op de snelheid en de nauwkeurigheid van het herkennen van emoties.

Identification of Facial Emotions (IFE)
Bij Identification of Facial Emotions wordt de snelheid en nauwkeurigheid van de verwerking van sociale informatie gemeten, alsmede het herkennen van emoties. Deze test bestaat uit acht delen waarbij telkens een gezicht wordt getoond die een neutrale uitdrukking heeft, of één van acht verschillende emoties laat zien (blij, verdrietig, boos, angstig, walging, verbaasd, schaamte en minachting). Afhankelijk van de doelgroep kan men ervoor kiezen om na vier (blij, verdrietig, boos, angstig) of zes emoties (blij, verdrietig, boos, angstig, walging, verbaasd) te stoppen, wanneer verwacht wordt dat de ‘hogere’ emoties minder bekend zijn. Bij de taak worden beide muisknoppen (ja/nee) gebruikt op basis van de voorkeurshand. Afname van Identification of Facial Emotions náást Face Recognition geeft de mogelijkheid om een verschil tussen de uitkomsten te interpreteren. Bijvoorbeeld: als gezichtsherkenning goed gaat en emotieherkenning in gezichten niet, dan ligt dit niet aan hoe goed iemand gezichten kan herkennen, maar heeft deze persoon blijkbaar moeite met het herkennen van de emoties die de gezichten tonen.

Matching of Facial Emotions (MFE4)
Bij deze taak moet de cliënt aangeven of twee personen dezelfde emotie tonen. De emoties zijn blij, verdrietig, boos en angstig. Cliënt gebruikt beide muisknoppen op basis van de voorkeurshand. Waar eerder nog wel foto’s van kinderen werden getoond, is dat bij deze taak niet het geval. Het betreft hier alleen volwassenen die wel al in een eerdere taak getoond zijn.

Memory Search Letters (MSL)
Deze taak meet de snelheid en nauwkeurigheid van geheugenzoekprocessen. Deze taak bestaat uit drie delen waarin de geheugenbelasting wordt opgevoerd van één naar drie letters. In het eerste deel moet cliënt één vaste letter herkennen tussen vier verschillende letters. Bij het tweede deel moet cliënt twee vaste letters herkennen uit vier letters en bij het derde deel moet cliënt drie vaste letters herkennen uit vier letters. Als bij deel 2 beide letters en bij deel 3 alle drie de letters getoond worden, moet met ‘ja’ geantwoord worden. Cliënt gebruikt beide muisknoppen op basis van de voorkeurshand.

Respons Organization Arrows (ROA)
Deze taak meet de inhibitie en cognitieve flexibiliteit. De stimulus is een pijl binnen een rechthoek die naar links of rechts wijst. De kleur bepaalt het type stimulus-respons koppeling. Deze test bestaat uit drie delen: deel 1: Compatibel (bijvoorbeeld een groene pijl naar links is klikken op links en een groene pijl naar rechts is klikken op rechts), deel 2: Incompatibel (bijvoorbeeld rode pijl naar links is klikken op rechts en rode pijl naar rechts is klikken op links) en deel 3 is een random mix van compatibel en incompatibel.

Sustained Attention Dots (SAD)
Deze taak meet de volgehouden aandachtsfluctuaties en inhibitie. Er worden plaatjes getoond met drie, vier of vijf stippen. Op de ‘viertjes’ moet met ‘ja’ worden gereageerd, op de anderen met ‘nee’. Deze taak bestaat uit 600 trials en er wordt vooraf verteld dat het een lange taak is. Wanneer een verkeerd antwoord wordt gegeven volgt auditieve feedback (piepgeluid). Omdat even vaak drie, vier of vijf stippen getoond worden, en dus het antwoord twee keer zo vaak ‘nee’ moet zijn, ontstaat een bias voor het antwoord ‘nee’, wat moet worden onderdrukt. Cliënt gebruikt beide muisknoppen op basis van de voorkeurshand.

Deze taak lijkt op de Bourdon (-Vos/Wiersma), maar toont de plaatjes na elkaar. Bij de Bourdon is sprake van geheugenbelasting (onthouden waar je bent) en een hogere afleidbaarheid (van de plaatjes die er naast, eronder en erboven staan).

Shifting Attentional Set – Visual (SSV)
Deze taak meet inhibitie en cognitieve flexibiliteit en kan worden afgenomen bij kinderen vanaf 6 jaar. De taak bestaat uit drie delen waarin een blokje op de balk naar links of naar rechts springt. De kleur van het blokje bepaalt welk antwoord moet worden gegeven (compatibel of incompatibel). Een compatibel antwoord (deel 1) volgt het blokje, d.w.z. springt het blokje naar links dan moet cliënt de linkermuisknop aanklikken. Hierbij is geen inhibitie vereist. Bij een incompatibel antwoord (deel 2) moet de tegenovergestelde richting gekozen worden. Dus als het blokje naar links springt moet de cliënt de rechtermuisknop aanklikken. Hierbij moet het voor de hand liggende antwoord onderdrukt worden. In het derde deel verandert het blokje niet alleen van plaats maar ook van kleur, waardoor het soms gevolgd en soms juist niet gevolgd moet worden. Dit vergt cognitieve flexibiliteit. Op het plaatje staat een voorbeeld van drie trials uit deel 3. In trial i+1 is (rood) blokje naar links gesprongen en groen geworden, dus moet de cliënt op de linkermuisknop klikken. In trial i+2 is het (groene) blokje naar links gesprongen en omdat het rood is geworden moet de cliënt op de rechtermuisknop klikken.

Scoring en interpretatie

Na de afname van de taken kun je per taak een tabel, een grafiek en een staafdiagram met resultaten downloaden. Hieronder laten we de resultaten zien van een cliënt op de Sustained Attention Dots. Uit het staafdiagram blijkt al dat deze cliënt op meerdere punten sterk afwijkende scores behaald (Z+1 en Z+2). Langs de verticale as van het staafdiagram staan de meetparameters.

De cliënt heeft erg veel tijd nodig om de taak in zijn geheel af te ronden (ZTser = 3.38) en hij wisselt sterk in snelheid (ZSser = 2.80). Dit betekent dat er sprake is van een zwakke verwerkingssnelheid en forse aandachtsschommelingen. Cliënt heeft veel tijd nodig om te beslissen of hij vier stippen ziet (Zh = 3.29), of hij drie stippen ziet (Zcl = 2.10), of dat hij vijf stippen ziet (Zch = 2.55). Dit wil zeggen dat cliënt veel tijd nodig heeft om te kunnen differentiëren. Vervolgens wordt aangegeven dat cliënt veel fouten maakt (Zm = 1.90). Er worden vier stippen getoond, maar cliënt meent dat het er meer of minder zijn en zegt ‘nee’. Tot slot worden de false alarms beschreven, waarbij cliënt aangeeft dat hij vier stippen ziet, terwijl het er meer of minder zijn. Zfh = 1.77, waaruit blijkt dat cliënt moeite heeft om te differentiëren tussen vier en vijf stippen (hij zegt dat hij vier stippen ziet, terwijl het er vijf zijn). Zfl = 0.79 geeft aan dat cliënt een gemiddeld aantal fouten maakt bij het selecteren van figuren met drie stippen. Deze scores staan ook in tabel 2, waarbij ook de ruwe scores en aantallen staan.

Tabel 2.

Resultaten SAD

Tot slot draaien wij de resultaten ook in grafiekvorm uit, waarbij de norm zichtbaar is. Hierdoor is zichtbaar dat de totaaltijd voor deze taak volgens de norm uitkomt net boven 8.00 seconden, waar onze cliënt er 11.50 seconden over doet. De fluctuatie van cliënt ligt 50% hoger dan van de norm. Het aantal misses ligt volgens de norm rond de 14, terwijl onze cliënt uitkomt op 30 misses (nauwkeurigheid). Het % misses is verhoudingsgewijs veel hoger dan het % false alarms op drie en vijf stippen. Dit geeft aan de cliënt meer moeite heeft dan verwacht volgens de norm om een ‘ja’ antwoord te onderdrukken wanneer dat nodig is. Dit is een aanwijzing voor een zwakkere inhibitie. Ook is te zien dat onze cliënt een veel hogere reactietijd heeft bij het differentiëren van de viertjes en de vijfjes ten opzichte van de norm. Voor de viertjes ligt de norm net boven de 700 ms, terwijl cliënt daar ongeveer 1050 ms voor nodig heeft. Bij de vijfjes ligt de norm rond de 750 ms, waar onze cliënt daar 1050 ms voor nodig heeft.

Ervaringen in het gebruik van de ANT

Inmiddels hebben we redelijk wat ervaring met deze test en verloopt alles soepel. In het begin hebben we erg moeten zoeken hoe we een nieuw project, model en testee konden aanmaken, en was het onwennig om de test klaar zetten. Maar nu we dit eenmaal weten, is het goed te doen. Wij hebben ervoor gekozen om een paar veelgebruikte protocollen op te stellen en hier modellen van te maken, omdat dit sneller werkt. Dit betekent niet dat we daar altijd aan vasthouden; taken kunnen naar wens worden afgenomen.

De opzet van de tests is uniform en erg prettig. Er wordt gestart met een voorbeeld en daarna volgt een oefening, zodat cliënt kan wennen aan de taak. Pas daarna, als het lijkt dat cliënt echt weet wat er verwacht wordt, begint de eigenlijke test.

In het begin was het nog lastig om de resultaten goed te kunnen aflezen en te kunnen interpreteren. Maar ook daarvoor geldt dat wanneer je dat eenmaal doorhebt, er waardevolle informatie zichtbaar wordt.

Bijna alle kinderen/jongeren vinden het leuk om een computertaak te doen; dit sluit beter aan bij hun beleving dan wanneer ze iets met pen/potlood en papier moeten doen. Deze generatie lijkt niet meer gewend om een pen in de hand te houden.

Minpunt waar wij nogal eens tegenaan lopen is dat cliënten het onderdeel Face Recognition lastig vinden, waardoor ze dit minder leuk vinden. Vooral cliënten met (verdenking van) ASS hebben moeite om de gezichten te moeten aankijken en proberen dan vooral het oogcontact te vermijden. Ook de subtiele verschillen tussen de emoties vinden ze soms moeilijk om te herkennen. Dat is natuurlijk wel wat we willen meten, dus die hypothese klopt.

Bronvermelding

Contactadres voor aanvraag training        : mail@sonares.nl
Uitgebreide beschrijving van de 38 taken : http://boom.nl/media/14/anttaakbeschrijvingen.pdf
Webshop van Boom                                     : boom.nl/productgroep/101-22_ANT

Dankbetuiging

Met dank aan Leo de Sonneville voor aanvullingen en correcties van dit artikel.