DSM-5 criteria autismespectrumstoornis (ASS, 2013): Hardnekkig vasthouden aan hetzelfde, star gehecht aan routines of geritualiseerde gedragspatronen

In het voor- en najaar is het vaak afwachten wie als eerste het gevreesde onderwerp aan de kaak stelt; mijn vrouw of ikzelf. Het voelt vaak zo dat wanneer ik er niet over begin, er ook geen probleem zal ontstaan. Althans voor mij niet, voor haar wel. Waar ik het over heb? Vakantie. In dit geval de kerstvakantie.

Laat ik vooropstellen dat wij ons prima met elkaar vermaken. Dat ik 2 weken lang tot haar veroordeeld zou zijn, is geenszins aan de orde. Al heb ik soms wel het idee, dat ik haar die indruk geef. Gelukkig weet mijn vrouw, inmiddels, beter waar de kronkel zit. Zelf heb ik daar ook lang voor nodig gehad om het te begrijpen. Als kind had ik een lange periode nodig om af te schakelen van het school- naar vakantieritme. Ik kan me momenten herinneren dat ik huilend aan het bed van mijn moeder stond, maar geen notie had van het waarom. Ook wanneer de klok naar zomer- of wintertijd werd verzet, bleef ik weken hangen in de verleden tijd. Tot ergernis van mijn ouders, die vanuit radeloosheid een verbod afkondigden op de zin: “maar eigenlijk is het nu…”. Zelfs als ik het tegenwoordig grappend noem, komen hun nekharen weer overeind.

In huidige vakantieperioden ervaar ik datzelfde gevoel, als toen ik bij mijn moeder aan bed stond. Alleen begrijp ik nu beter waar het mee samenhangt en leidt het tot frustratie en somberheid. Deze staat van ‘zijn’ wens ik te voorkomen en verklaart mijn struisvogelpolitiek, daar waar het gaat om de vakantieplanning. Dit gevoel laat zich verbeelden in een oude bakelieten schakelaar; wel bekend in oude schuren en boerderijen, zwart afgetekend op een wit gekalkte muur. Met onze moderne schakelaars kost het weinig inspanning om licht in de duisternis te brengen. Zelfs voor peuters is het geen enkel probleem om de woonkamer om te toveren tot discotheek. Dit geldt niet voor de schakelaars die ik bedoel. Indien je ze kent, zal je weten dat het inspanning vergt de schakelaar een kwartslag te draaien. Zeker als de schakelaar er al een tijdje hangt. Bij het doordraaien voel en hoor je duidelijk dat er maar twee standen zijn: aan of uit. De vergelijking zit voor mij in de inspanning die het kost om de robuuste schakelaar door te schakelen vanuit zijn onwrikbare plek.

Eenmaal uit mijn vaste ritme, in dit geval van het werk, merk ik dat ik me prima kan en weet te vermaken. Alleen voel ik ook dat er iets niet klopt. Regelmatig ben ik geneigd mezelf te vergewissen dat het vakantie is. Het klopt dat het ‘niet klopt’. Ik betrap mezelf erop in mijn gedachten veel bij het werk te zijn; “eigenlijk zou ik nu…”. Het voelt dan zelfs bevrijdend, wanneer ik me verdiep in werkgerelateerde artikelen. Hierbij beseffend dat wat ik aan het doen ben, in de regel niet als een vakantieactiviteit gezien wordt. Mijn vrouw kan me dan bedenkelijk aankijken als ik de artikelen en mijn notitieblok tevoorschijn haal. Een waar intern conflict.

Afleiding helpt. Activiteiten plannen om minder stil te staan bij wat er intern woelt. In een vorige relatie werden onze vakanties ‘expedities’ genoemd. Achteraf bekeken was ik vooral op de vlucht voor mijn gevoelens. Wat een ieder zich kan voorstellen, is dat wanneer je iets lang onderdrukt, het op den duur wel zichtbaar gaat worden. Dat is dan ook exact wat er gebeurt, wanneer ik langdurig vakantie heb. Ik raak snel geïrriteerd, en aanpassingen van het dagschema ervaar ik als een nóg grotere uitdaging dan normaal. Uiteindelijk versomber ik. Leuke vakantie…

Mijn vrouw en ik blijven zoekende in hoe wij onze vakanties kunnen vormgeven. Ik heb mijn behoeften, maar zij óók. Daar kan ik me bij tijd en wijle behoorlijk schuldig over voelen. Ik gun haar dan iemand met wie ze sámen plannen maakt en kan uitzien naar de vakantie. Tijdens vakantieperioden nemen we de ruimte stil te staan bij mijn gevoel en kijken we samen wat mij helpt. Ook houden we onze gezamenlijke vakanties vaak kort; een voor mij overzichtelijke periode. Het probleem is zeker nog niet opgelost en of we ooit een optimale vorm vinden, weet ik niet. Wat ik wel weet is dat er binnenkort een paar vrije dagen op de planning staan.

Ik wens jullie allemaal fijne feestdagen toe, en dat je dat mag vieren op de manier dat bij je past.

In het verleden is bij mij autisme vastgesteld. In mijn columns beschrijf ik aan de hand van de DSM-5 criteria situaties waarin ik heb gemerkt anders te denken dan veel andere mensen. Weliswaar zijn het persoonlijke verhalen, desondanks hoop ik inzicht te kunnen bieden in de belevingswereld van iemand met autisme.